Илсур Метшин татар җәмәгатьчелеге вәкилләре белән очрашты

Халыкара туган тел көне алдыннан Казан мэры Илсур Метшин Казан Ратушасында татар җәмәгатьчелеге вәкилләре белән очрашты. Очрашуда татар телле мәктәпләрне көчәйтү, яшүсмерләр һәм студентлар өчен муниципаль театр булдыру, Казан энциклопедиясен чыгару, татар кору бюросын оештыру һәм башка мәсьәләләр күтәрелде. Очрашуның модераторы — Башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары Гүзәл Сәгыйтова.

«Мэр һәм Татарстан башкаласы башлыгы буларак, минем бер зур бурычым – телебезне, мәдәниятебезне үстерү, һәм бу ихтыяҗ минем күңелемдә. Без уздырган халыкара вакыйгалар санын исәпкә алып, безгә бөтен дөньядан килгән кунакларны исәпкә алып, күп нәрсә эшләргә телибез. Без милли байлыгыбызны ассызыкларга тиеш», — дип сәламләде шәһәр мэры Илсур Метшин. Ул гүзәл Сәгыйтовага инде дүртенче ел бу юнәлешне җитәкләве өчен рәхмәт белдерде.

Беренче тәкъдим белән тарих фәннәре кандидаты, ТР Мәдәният министрлыгының иҗтимагый оешмалар белән хезмәттәшлек бүлеге башлыгы Айрат Фәйзрахманов чыгыш ясады. Ул татар телен үстерү буенча күп кенә проектларда катнаша. Шуларның берсе — транспортта шәһәр тарихы һәм мәдәнияте турында икетелле аудиогидлар булдыру.

Айрат Фәйзрахманов татар телен белүчеләрнең елдан-ел кими баруына борчылуын белдерде. «Мондый вәзгыять татарлар арасында гына түгел, башка милли телле дәүләтләрдә дә күзәтелә. Кайдадыр үз телләрен торгыза алганнар, ә кайдадыр булдыра алмаганнар. Монда бернинди сер юк. Беренче чиратта, татар мәктәпләрен үстерүдән башларга кирәк», — дип ассызыклады ул.

Айрат Фәйзрахманов 2 нче номерлы татар гимназиясен мисал итеп китерде һәм Казанның һәр районында мәктәпләрне шушы белем бирү учреждениесе кебек көчәйтергә тәкъдим итте. Ул шулай ук «Апуш» театр студиясенең яхшы проект булуын, аны киңәйтергә кирәклеген билгеләп үтте. Мәсәлән, Салават күперендә һәм башка районнарда төркемнәр җыярга.

Аннары ул шәһәр урамнарында татарча алтакталарны күбәйтү, шулай ук Бауман һәм Иске Татар бистәсендә аларны тәртипкә китерүне яклады. «Татар телендә язулар саны арта. Әмма, кызганычка каршы, без баланска ирешә алмадык. Татарча исемнәр күбрәк булсын иде», — диде Айрат Фәйзрахманов.

Шагыйрь, Республика премиясе лауреаты Рүзәл Мөхәммәтшин идеяне хуплады һәм юл күрсәткечләре дә хаталы яки рус телендә генә урнаштырылган, дип өстәде.

«Без беркайчан да инглиз телендә юнәлешләр язарга онытмыйбыз, ә татарчаны төшереп калдырабыз. Район башлыклары белән бергә, Татарстан Фәннәр академиясен җәлеп итеп, мониторинг үткәреп, тикшереп чыксак, әйбәт булыр иде», – дип билгеләде ул.

Илсур Метшин ниндидер үрнәк сыйфатында Иске Татар бистәсендә язуларны идеаль хәлгә китерергә тәкъдим итте, аннары бу үрнәккә юнәлеш тотарга мөмкин булсын өчен.

Хореограф, балетмейстер, «Алтын битлек» Россия милли театр премиясе лауреаты Нурбәк Батуллин очрашуда катнашучыларга күптән түгел булган Hip-Hop Kazan чарасы турында сөйләде. Фестиваль музыка һәм биюне берләштерә. Докладчы сүзләренчә, кунаклар билгеләп үткәнчә, Казанда гына милли төсләрдә хип-хоп күргәннәр. Нурбәк Батуллин, хореограф Марат Казыйханов мондый характердагы фестивальне оештыру белән шөгыльләнә, бу эштә аңа ТР Мәдәният Министрлыгы ярдәм итә, дип сөйләде.

Гүзәл Сәгыйтова җәйге сезонда атна саен гамәлгә ашырыла торган Хәрәкәттә – бәрәкәт проектын искә төшерде. Ул быел җәй, юбилей елында, атналык мастер-класслардан тыш, акчалата приз белән татар бию ярышын уздыру планлаштырылуы турында сөйләде.

Фикер алышу барышында шулай ук яшүсмерләр һәм студентлар өчен муниципаль театр булдыру идеясе дә яңгырады. Г.Камал исемендәге ТДАТ директоры, «Әкият» курчак театрының сәнгать җитәкчесе, ТР Дәүләт Советы депутаты Илгиз Зәйниев төрки халыкларның «Нәүрүз» Халыкара театр фестивален үткәрүне мисал итеп китерде. Ул шулай ук «Апуш» һәм «Гәүһәр» проектларын гамәлгә ашыруны да телгә алды.

Моннан тыш, Илгиз Зәйниев авыл балалары өчен үзәк ачарга тәкъдим итте, мәсәлән, бу каникулларда сәнгатькә өйрәнергә мөмкинлек булачак. Шул ук вакытта балалар анда яшәү урынына карамастан йөри алырлар иде.

Гүзәл Сәгыйтова Г.Камал театрының иске бинасын «Апуш» студиясе өчен сорау идеясе булуын әйтте. Анда бөтен республикадан килгән балалар өчен мастер-класслар һәм дәресләр үткәреп булыр иде, әмма бу уй тормышка ашмады.

ТРның атказанган фән эшлеклесе, тарих фәннәре докторы, профессор, академик Искәндәр Гыйләҗев мэрга Казан энциклопедиясен чыгаруда ярдәм итүен сорап мөрәҗәгать итте. Илсур Метшин проектны югары бәяләде һәм, чыгыш ясаучыдан кирәкле мәгълүмат әзерләүне сорап, ярдәм итәргә вәгъдә бирде.

Искәндәр Гыйләҗев шулай ук шәһәр урамнарын күренмәле һәм тавыш белән тулыландыру мәсьәләсен тикшерүгә чыгарды. Аның фикеренчә, җирле гадәтләрне көчәйтергә кирәк, күбрәк орнаментлар һәм музыка өстәргә кирәк – биллбордларда һәм транспортта алар турында аз билгеле фактлар булган танылган милли шәхесләр турында мәгълүмат урнаштырырга, мәдәният эшлеклеләре истәлеген хөрмәтләү өчен электрон чыганакларны кулланырга мөмкин.

Теманы дәвам итеп, дизайнер, Татар IT-проектлары авторы, «Теория» Иҗат Агентлыгы җитәкчесе, «Әлбәттә» фәнни порталына нигез салучы Илдар Әюпов Татарстанның милли символы – канатлы елан Зилантны алга этәрергә тәкъдим итте. Шулай ук ул медиасәнгатьнең заманча күргәзмәләрен уздыру идеясен тәкъдим итте. Проект татар теленең үзенчәлекләре турында сөйләр иде.

Фикерләр шәһәр мэры тарафыннан хупланды. Зилантны таныту буенча ул Миславский урамында скульптура барлыкка киләчәк, аны булдыруда рәссам Әлфиз Сабиров катнашачак, дип билгеләп үтте.

Инженер-конструктор Надир Баһавеев татар кору бюросы оештырырга тәкъдим итте, анда балаларны татар телендә корылмаларга өйрәтерләр иде. Шәһәр башлыгы уйлануны бәяләде: «Безгә инженерларны үстерә башларга кирәк. Без үзебез балалар иҗаты, фән һәм техника милли үзәген булдыру турында уйларбыз».

Илсур Метшин Г.Камал театры янында үзәк барлыкка килүен хәбәр итте. Кору бюроны булачак учреждение составына кертергә мөмкин. Спорт залыннан, лабораторияләрдән һәм кабинетлардан тыш, инженерлык түгәрәкләре өчен зоналар да булдырырга кирәк булачак.

Татар язучысы, драматург, автор-башкаручы Зөлфәт Хәким билгеләп үткәнчә, Казанны чит илләрдә спорт чаралары аша күбрәк беләләр. Ул тарих һәм тарихи фактларны кызыклы итеп тәкъдим итеп, «Казан сөйли» телевизион программасын эшләргә, шулай ук шәһәр турында сериал төшерергә тәкъдим итте. Казан мэры яхшы сценарий язылса, проектны карарга вәгъдә итте.

Россия һәм ТР Композиторлар берлеге әгъзасы, Бөтенроссия һәм халыкара конкурслар лауреаты Миләүшә Хәйруллина сәнгатьнең төрле юнәлешләрендә татар телен үстерүгә бәйле проблеманы билгеләде. Аның фикеренчә, Казанда Театр иҗаты үзен яхшы күрсәтә, шул ук вакытта музыка яки рәсем сәнгате, үрнәк буларак, бу мәсьәләдә калыша. Ул укыту татар телендә алып барылачак Иҗади тәҗрибәләр үзәген ачу фикерен әйтте.

Шәһәр башлыгы проектны югарыда телгә алынган Г.Камал театры янындагы үзәк эшчәнлеге белән бәйләргә тәкъдим итте. Моңа кадәр балалар 2 нче һәм 18 нче гимназияләр базасында сәнгатькә өйрәнә алачаклар.

Журналист, музыкант, автор-башкаручы Рәдиф Кашапов алтакталар темасына әйләнеп кайтты һәм тәрҗемәләр бюросы яки сайтны эшләү кирәк дигән фикер белдерде. Моннан тыш, ул мәктәп укучылары өчен татар тарихи экскурсияләре уздыру һәм «Үз телем» конкурсы фондын арттыру идеясен дә җиткерде. Җавап итеп Илсур Метшин очрашырга һәм проектны финанслау турында фикер алышырга сорады.

Филология фәннәре кандидаты, КФУ доценты Гөлфия Гайнуллина шәһәр башлыгына Әмирхан Еники скверы өчен рәхмәт белдерде һәм һәйкәл куюны теләде. ТР Мәдәният министрлыгы белән инициатива буенча фикер алышынды инде. Илсур Метшин тәкъдимне хуплады һәм Казанның үсеш институтына бу мәсьәлә белән шөгыльләнергә кушачагын әйтте.

Гөлфия Гайнуллина шулай ук татар зиратында күрсәткечләр булмауга игътибар итүне сорады. Бу мәсьәлә буенча мэр ориентлашырга ярдәм итә торган мобиль кушымта булдыру кирәклеген билгеләп үтте.

Язучы, «Казан утлары» журналы мөхәррире, М.Җәлил исемендәге Республика премиясе лауреаты Рөстәм Галиуллин киләсе елда Габдулла Тукайның тууына 140 ел булачагына игътибар итте. Ул бу датага шагыйрьгә багышланган махсус транспорт маршруты төзергә тәкъдим итте. Тагын ул күренекле шәхесләр аллеясын булдырырга тәкъдим итте. Моны, мәсәлән, Елга порты янында тормышка ашырырга мөмкин.

ТР атказанган укытучысы, Ш.Мәрҗани исемендәге «2 нче татар гимназиясе» МББУ каршындагы музей директоры Камәрия Хәмидуллина әйтелгән барлык тәкъдимнәрнең дә милли мәгариф үсешеннән башка мөмкин булмавын күрсәтте. Ул билгеләп үткәнчә, 1995 елда 40 татар мәктәбе булган, әмма хәзер алар азрак. Аның фикеренчә, шәһәрне 2 нче гимназия кебек күп санлы уку йортлары белән тәэмин итәргә кирәк.

Гүзәл Сәгыйтова бүгенге көндә утыз җиде татар мәктәбе эшләвен искәртте: «Аларның эшчәнлеген билгеләп үтмәү дөрес булмас иде. Мәсәлән, 27 нче гимназия, 1 нче гимназия, «Галәм» гимназиясе, башка мәктәпләр дә бар әле. Анда мохит тә, татар телен укыту дә саклана. Татар мәктәпләрен үстерү безнең өчен өстенлекле мәсьәләләрнең берсе. 2021 елда без балалар бакчалары һәм мәктәпләр мониторингын уздырдык. Һәм үз алдыбызга бурычлар куйдык, бу еллар дәвамында аларны максатчан рәвештә тормышка ашырырга омтылабыз. Ләкин гаиләнең роленә дә игътибар итәргә кирәк».

Моннан тыш, Камәрия Хәмидуллина Саләй Вәгыйзовның «дәүләт тарафыннан саклана» билгесе белән татар әлифбасын чыгарырга тәкъдим итте.

«Очрашуга килергә вакыт һәм мөмкинлек тапканыгыз өчен барыгызга да зур рәхмәт. Бу очрашу безнең өчен бик мөһим. Монда очраклы кешеләр юк. Без төрле юнәлешләрдә эшләсәк тә, һәркайсыбызны бер тема борчый – туган телебезнең, татар теленең үсеше, мәдәниятебезнең бүгенгесе һәм киләчәге», – диде Гүзәл Сәгыйтова.